Eise Eisinga Planetarium

Het oudste werkende planetarium ter wereld

Franeker - Priester Eelco Alta veroorzaakte in 1774 grote paniek. Hij voorspelde dat de aarde zou vergaan op 8 mei 1774 wanneer Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en de maan op een lijn zouden komen te liggen. Onzin, dacht de nuchtere amateur astronoom Eise Eisinga. Het gerucht dat de wereld spoedig ten onder zou gaan door botsende hemellichamen, motiveerde de wetenschapper om met harde feiten het tegendeel te bewijzen! Zeven jaar lang bouwde hij aan een volledig werkend planetarium op de zolder van zijn huis, aan een van de grachten in het centrum van Franeker.

Minihemel

Het zonnestelsel aan het plafond van Eise Eisinga werkt nog steeds en is ook nog steeds accuraat. Onder de balken van de zolder zie je hoe het ingewikkelde radarwerk van tienduizend, met de hand gesmeden, spijkers het zonnestelsel laat bewegen. Het bouwen van het planetarium is een enorme prestatie, helemaal als je bedenkt dat het bouwen van het indrukwekkende mechaniek 'slechts' zeven jaar duurde.

Plafondvullend zonnestelsel

Het tussen 1774 en 1781 gebouwde mechaniek laat zien hoe planeten door ons zonnestelsel bewegen. De maanden en jaren, zonsopgang en -ondergang, alles aan zijn model klopt. Want dankzij een ingenieus systeem van radertjes, hoepels en duizenden handgemaakte spijkers, beschrijven de planeten in zijn planetarium nog steeds de actuele baan om de zon.

Ontdekking Uranus

Net op het moment dat het planetarium gereed was, werd de planeet Uranus ontdekt. Maar deze is niet toegevoegd aan het planetarium. De schaal van 1:1012 zou niet meer op het plafond passen!

Het Eise Eisinga planetarium in Franeker is het oudste nog werkende planetarium ter wereld en is gevestigd in een historisch grachtenpand in het centrum van het voormalige Friese universiteitsstadje.

Naast het zonnestelsel toont het Koninklijke Planetarium een mooie collectie van astronomische instrumenten en zijn er eigentijdse exposities over ons zonnestelsel en het heelal.