Heksenwaag Oudewater

Neem de proef op de som: Ben jij een heks?

Oudewater - Een punthoed. Een enorme neus. Wratten op de kin. Later kwam daar ook nog eens een zwarte kat en de vliegende bezem bij. Iedere kleuter herkent Eucalypta uit Paulus de Boskabouter als heks. Het archetypische beeld van hoe een heks eruit ziet ontstond al in de 16e eeuw. Kijk maar eens naar de prenten van schilder Pieter Bruegel de Oude. Maar in het echte leven was het een stuk lastiger om een heks te herkennen. Maar het tegenovergestelde was ook waar: bewijs maar eens dat je geen heks bent! Hoe doe je dat? Daar hadden ze in Oudewater iets op bedacht.

Hoe bewijs je dat je geen heks bent?

Iemand die op een bezemsteel kan vliegen, weegt waarschijnlijk niks. Klinkt logisch toch? In die tijd had Oudewater een bloeiende touwindustrie. Er was een markt en dus ook een Waag. Net als op veel andere plekken werd deze Waag niet alleen gebruikt om goederen te wegen, maar ook vermeende heksen.

Certificaet van Wehinghe

Tegen betaling kon je je op de Waag van Oudewater laten wegen. Was je gewicht goed? Dan kreeg je een Certificaet van Wehinghe. Je had dan een officieel bewijs datje geen heks was. Best handig als je weet dat vermeende heksen in die tijd op gruwelijke wijze werden omgebracht.

Brandstapel

De angst voor heksen zat er vroeger goed in. Als heks kreeg je zomaar de schuld van nare ziektes, mislukte oogsten en vreemde natuurverschijnselen. Tussen de 15e en 18e eeuw belandden maar liefst twaalfhonderd vrouwen op de brandstapel in Nederland. Overigens gebeurde dat vaker in de Zuidelijke dan in de Noordelijke Nederlanden.

Privilege van Keizer Karel V

Het Utrechtse stad Oudewater heeft sinds 1545 als enige in Europa het privilege voor een eerlijk weegproces. Keizer Karel V wilde iemand laten wegen in het naburige dorpje Polsbroek - maar zag dat het niet eerlijk gebeurde. Hij nam de betreffende vrouw mee naar de Waag in Oudewater en zette haar op de weegschaal. De vrouw werd vrijgesproken en Oudewater kreeg als enige stad het privilege om heksen te wegen omdat het hier op de juiste manier gebeurde.

Dienstmaagd Anna Göldi: de laatste heks van Europa

Naar schatting zijn er in Europa zo'n 50.000 mensen omgebracht vanwege vermeende hekserij. De laatste heks die in Europa ter dood werd veroordeeld was dienstmaagd Anna Göldi. Zij werd in Zwitserland van hekserij beschuldigd en in de zomer van 1782 publiekelijk onthoofd.
Pas in 2007(!) werd de dienstmaagd door het parlement van het kanton Glarus gerehabiliteerd.

Heksenwaag Oudewater

In Nederland bleven de vermeende heksenpraktijken voortduren tot in de 18e eeuw. In de oude heksenwaag in Oudewater kun je, tot op de dag van vandaag, op de originele weegschaal uit 1482 zelf vaststellen of je wel of geen heks bent. Uiteraard krijg je na afloop een officieel Certificaet van Weghinge mee naar huis als bewijs.